JAPAN

Hij kon het zich eerlijk gezegd niet zo goed herinneren allemaal, de tijd dat hij als 23-jarige student zeven maanden stageliep bij TAO Architects in Tokio. In grote lijnen herinnerde hij zich een sciencefiction-achtige stad, met smalle, hoge gebouwen, waar de snelwegen dwars doorheen waren gebouwd. Hij herinnerde zich razendsnelle treinen die je in vier minuten tijd dwars door de stad katapulteerden. Hij herinnerde zich een stad die voelde als een film.

De Japanners waren hem bijgebleven als echte workaholics. Ze werkten zo veel, en zo lang, dat je ze overal slapend tegenkwam. In de metro, op kantoor en zelfs tijdens de vergaderingen. “Van 05:00 uur ’s ochtends tot diep in de nacht: we waren alleen maar aan het werk”, blikt Bart terug. “De werkweken duurden van maandag tot en met zaterdag. En om de week was je op zaterdag én zondag vrij.”

Ook herinnerde hij zich de laatste week in Kioto, toen zijn baas hem meenam naar zijn buitenhuis om het ‘echte’ Japan te laten zien. In deze culturele hoofdstad met z’n vele tempels raakte Bart betoverd door het land zijn schoonheid, tradities en contrasten.

Als hij dit jaar voor het eerst sinds die tijd weer voet op Japanse bodem zet, storten de overige herinneringen zich als een orkaan over hem uit. De typische Aziatische geur: niet volledig te definiëren, maar prettig, Oosters en verwarmd. De chaos voor zijn ogen: in typografie, bewegwijzering, vlaggetjes en reclame. De bebouwing: smal, hoog, onafgestemd op elkaar en van allerlei soorten materialen gemaakt. “Nu weet ik waarom ik het vergeten was”, zegt Bart, die daar al even terugdacht aan de jonge Bart, die zonder Iphone, zonder Google Maps en met alleen een adres in Japanse tekentjes zijn weg moest vinden in deze bizarre wereldstad. “Het moet óók lichtelijk traumatisch zijn geweest. Een culture shock.”

Dit keer is het anders. Hij is niet alleen 33 jaar ouder en samen met zijn vriendin, hij leerde die eerste keer nooit meer bang te zijn voor een nieuwe plek, met nieuwe mensen, “want alles komt altijd goed”. “Ik trok op met mensen die helemaal geen Engels konden. Maar ze namen me overal mee naartoe. Naar de schitterende berg Mount Fuji, bijvoorbeeld. Naar de karaoke, waar de volgende ochtend op kantoor geen woord meer over gesproken werd.” Bart lacht bij de herinnering. “Niemand keek elkaar nog aan.” En naar het park om te picknicken onder de beroemde ‘cherry blossoms’, de kersenbloesems, die de stad aan het begin van de lente een week lang roze kleuren. De Japanners vieren tijdens deze bloeiperiode niet alleen de overgang van de winter naar de lente, maar ook de vergankelijke schoonheid.

Ook nu is Bart er tijdens de ‘Sakura’, de term waarmee de Japanners naar de bloeiperiode van de kersenbloesem refereren. Dit keer verblijft hij in een ‘Ryokan’, een traditioneel Japans familiehotel. Hij ligt op een oprolbaar matrasje, een zogenoemde futon. En die ligt weer op een verende ondervloer, of beter: een tatamimat, een traditionele Japanse vloermat. “De eerste keer sliep ik op een kamer van drie bij anderhalve meter, en daar rolde ik ook iedere avond zo’n matrasje uit”, blikt Bart terug. Hij is fan van de tatamimat. “Ze worden niet alleen gebruikt als vloerbedekking, maar ook als meeteenheid”, weet Bart. In Japan worden oppervlaktes van ruimtes gemeten in de eenheid ‘tsubo’. Dat is het formaat van twee tatamimatjes. “Briljant”, zegt Bart. “Ik zou nog wel eens een gebouw willen ontwerpen aan de hand van tatamimatten.”

Hij eet, net als toen, miso-soep in een sushirestaurant.

Hij kijkt wederom zijn ogen uit in het Yoyogipark, waar Japanners verkleed als Elvis Presley en Hello Kitty rondparaderen alsof het de normaalste zaak van de wereld is, simpelweg omdat het ook de normaalste zaak van de wereld is.

Hij neemt een taxi waarvan hij vergeten was dat de deuren automatisch opengaan en waarin de chauffeurs mondkapjes en handschoentjes dragen.

Hij kijkt vol verbazing toe hoe duizenden Japanners zich zonder mot over het Shibuya kruispunt, het drukste kruispunt ter wereld, bewegen. “Dit kan werkelijk alleen maar in Japan, waar iedereen zo aardig, zo beleefd en zo gedisciplineerd is”, constateert hij. En even verbaasd is hij over het contrast dat deze chaos vormt met de o zo rustige tempels, waar alles prachtig, schoon en zen is.

Hij verwondert zich andermaal over het beroemde Yoyogi Nationaal Stadion, gebouwd voor de Olympische Spelen van 1964 door architect Kenzo Tange. Een icoon binnen de architectuur, vanwege zijn bijzondere dak, dat een kruising is tussen moderne westerse esthetiek en traditionele Japanse architectuur.

En hij verwondert zich nog eens over de toiletten, die je op elke hoek van de straat vindt. In het bijzonder over wat ze allemaal kunnen. Namelijk: tegengeluiden maken als je last hebt van flatulentie. En föhnen. “Het is werkelijk niet te filmen”, zegt Bart lachend.

De reden dat Bart 33 jaar geleden naar de andere kant van de wereld afreisde voor zijn stage was om meer te leren over moderne architectuur. Van vader Henk Vos kreeg hij ooit een paar boeken van architect Tadao Ando. “Een fantastische architect die alles uit beton maakt”, vertelt Bart. “Hij maakt prachtige composities en ruimtelijke sculpturen.” Daar wilde hij meer van zien; meer over leren. Tadao Ando speelt volgens Bart buitengewoon prachtig met daglicht. “Dat doet hij geweldig in The Church of the Light, een kerk vlakbij Osaka, waar ik ook geweest ben. De lichtinval overdag is daar zo knap."

Ook Kengo Kuma is een architect die hij bewondert. Hij is meester in het verwerken van elementen uit de omgeving in zijn architectuur. Zoals het Asakusa Culture Tourist Information Center in Tokio. 

Wat de ontwerpers gemeen hebben is dat ze hun ‘heritage’ toepassen in het heden.” Dat wil zeggen: ze nemen elementen van traditionele Japanse bouwkunde, zoals tempels, mee in hun moderne ontwerpen. “Ze zijn meester in het abstract maken van traditie.”

Tijdens zijn eerste keer Japan zag Bart veel fantastische bouwwerken. Maar hij herinnert zich ook teleurstelling. Het contrast tussen traditionele architectuur en moderne architectuur was groot. “Veel gebouwen uit de jaren ’80 waren heel banaal, of juist totaal over de top”, weet Bart nog. Het Museum of Modern Art in Gunma, bijvoorbeeld. Ontworpen door Arata Isozaki.

“In die tijd ontstond er een soort verzet tegen traditionele architectuur. Japan wilde ook modern zijn. Ik heb het Museum of Modern Art weer gezien, en ik heb geconcludeerd dat ze zijn opgegeten door de tijd”, zegt Bart. “Terwijl Ando bijvoorbeeld is gebleven. Zijn objecten zijn voor mij niet veranderd. En daar zit precies zijn kracht.” Bij de bouwwerken, van Kuma en Ando bijvoorbeeld, ziet Bart juist meer samenhang tussen traditionele en moderne architectuur. 

Een andere bijzondere ervaring was het Naoshima kunsteiland, bekend door zijn vele musea, zoals het Chichu Art Museum of het Benesse House door Tadao Ando. Ook de traditionele Ryokans waar hij sliep waren architectonisch prachtig. Net als de badhuizen. “Ik ben niet zo van de badhuizen, maar deze traditionele sfeer vond ik fantastisch. Het was sober, strak en schoon.”

Het zijn terugkerende thema’s in Japan. “In een van de traditionele Ryokans hadden we een kookplek in het zand, een ‘Irori’, door middel van stokjes die in kooltjes waren gestoken. Daar werden langzaam visjes op gegaard. Het ging over goed proeven, smaak, textuur, warm, koud, gekruid, niet gekruid, et cetera.” De Japanners houden van eenvoud, puurheid en verfijning. Of het nou om bouwen gaat, of eten. Neem hun sushi, waarin alles met de perfecte verhoudingen wordt gemaakt. De perfect gekookte rijst, de perfecte verhouding zalm. Dat zag hij ook terug bij een jonge meubelmaker in Kanazawa, waar hij een rondleiding kreeg. Hij restaureerde Japanse en Europese meubels. “Hij deed alles met de hand. En weer zo schoon, en zo verzorgd.” 

Eenzelfde referentie kan worden gemaakt met de Japanse architectuur, waarin volop geëxperimenteerd wordt met traditionele uitgangspunten. “Denk aan Kuma, die een gebouw heeft ontworpen dat volledig uit hout bestaat. Hij componeert met hout, waarbij hout soms wordt getordeerd, en soms wordt gestapeld. Alles in de perfecte verhoudingen.”

Of het nou om steen, bamboe of hout gaat: Japanse architecten verloochenen hun materiaal niet. Dat is eveneens een les die Bart leerde tijdens zijn reizen. “In Japan leggen ze constructies en materiaal juist bloot, in plaats van wanden af te stuken, glad te maken en in een kleurtje te sauzen. Daar kan een wand bestaan uit hout met allemaal latjes erop. Ze maken er prachtige grafische composities van."

De invloed die de Japanse helden op het werk van Bart hebben gehad, is duidelijk terug te zien in een aantal van zijn ontwerpen. En nu hij voor een tweede keer is geweest, ziet hij dat des te meer in. “Je raakt geïnspireerd door de dingen die je ziet. Soms gaat dat onbewust. En dat is ook niet erg.” Zo liep Bart tegen een oud Japans ontwerp van een kast aan waar hij zijn eigen Pronkkast in terugzag. “Ik vind het mooi om te zien dat de Japanners het blijkbaar al veel eerder deden. Onbewust heb ik mij door dat ontwerp laten inspireren, denk ik.” Andere keuzes heeft hij bewuster gemaakt. Het vele betongebruik in het Maupertuus, bijvoorbeeld. “In het verleden is er wel eens commentaar geweest dat ik hier als architect te veel heb willen doen. Toen ik begon met het ontwerp was ik nog maar net in Japan geweest, dus ik had ook heel veel gezien. Wat dat betreft, zou het kunnen kloppen.”

De inspiratie die Bart in Japan opdeed is ook terug te zien in The Forest House. De villa die hij in samenwerking met tuinarchitect Piet Oudolf ontwierp. “Denk aan de wijze waarop de ruimtes zijn gecomponeerd. Eenvoudig. Open versus dicht. De kijklijnen. De schuifpanelen. De lamellen. En ook hier is de woning in harmonie met de omgeving en de natuur.” Net zoals de ontwerpen van Kengo Kuma, die graag traditionele materialen zoals hout gebruikt. “Een moderne architect grijpt niet gauw naar riet, maar dat doe ik juist wel”, zegt Bart. “Bij landgoed Hemelzicht, bijvoorbeeld. Het is een feest om met traditionele materialen te werken.” 

ASAKURA’s love of water was profound. In his essay entitled “Mizu No Raisan (Praises to Water)”, he calls himself a “devotee of water” and writes,

I’m watching the water in the pond from my living room. Sometimes, blue sky and white clouds are reflected on the beautiful water. At other times, it ripples in a gentle breeze. Another time, it catches a petal from a camellia blossom or leaves fallen from the trees. When I fix my eyes on it, my evil thoughts disappear and I’m led into a state of emptiness. I can’t say how much I’m helped by these moments where the water is able to reset my mind. And my renewed spirit compels me to devote myself even more to my art.

Het Bimu-ontwerp voor Linteloo is een voorbeeld van een meubelstuk waarbij Bart Vos z’n inspiratie uit Japan heeft gehaald. Het ogenschijnlijk simpele meubelstuk, dat kan functioneren als salontafel, maar ook als slank bankje (met zitkussens), is afgeleid van de Torii (鳥居), een traditionele poort die vaak de ingang van een Shinto-heiligdom markeert. Deze poorten, met hun twee verticale pilaren en horizontale balken, symboliseren de overgang van het aardse naar het heilige. Bart heeft deze zuivere lijnen en minimalistische vormgeving vertaald naar een meubelstuk dat dezelfde rust en balans uitstraalt.

De naam Bimu verwijst subtiel naar de Japanse esthetiek en benadrukt de nauwe band tussen dit ontwerp en de Japanse filosofie van eenvoud en functionaliteit.

Het Kodama-ontwerp van Bart Vos voor Pilat & Pilat is geïnspireerd door de Japanse eenvoud en rust. De Kodoma, wat in Japan staat voor ‘geest van de bomen’, brengt een natuurlijke en kalme sfeer in huis. De naam verwijst naar de Japanse folklore waarin bomen een speciale spirituele betekenis hebben.

De tafel is ontworpen met een focus op eenvoud en functionaliteit, waarbij de strakke lijnen en natuurlijke materialen centraal staan. Bart heeft zich laten inspireren door de Japanse stijl, waar schoonheid ligt in eenvoud en ingetogen vormen. Dit maakt de tafel tot een tijdloos en praktisch meubelstuk.

Net zoals in de Japanse cultuur, waar less is more geldt, straalt de Kodama-tafel een subtiele, maar krachtige elegantie uit. Het ontwerp is niet opvallend, maar trekt toch meteen de aandacht door zijn rustige en evenwichtige uitstraling.

De Kodama-tafel is niet alleen functioneel, maar brengt ook de rust en harmonie van de natuur naar binnen. Met dit ontwerp brengt Bart de eenvoudige, natuurlijke schoonheid van de Japanse stijl in uw interieur, waar het perfect past in een moderne omgeving.

• Asakura Museum of Sculpture (Taito, Tokyo)
• Hakone Beeldenpark
• Kyoto City KYOCERA Museum of Art
• Teshima Art Museum (Teshima Island)
• Shizuoka City Tokaido Hiroshige Museum of Art
• Pola Museum of Art (Hakone, Kanagawa)
• Kunsteiland Teshima & Naoshima
  • Art House Project
  • Ando Museum
• D.T. Suzuki Museum (Kanazawa, Ishikawa)
• 21st Century Museum of Contemporary Art (Kanazawa, Ishikawa)
• The Sumida Hokusai Museum (Tokyo)
• Daikanyama Tsutaya Books (Tokyo)
• Tokyo Photographic Art Museum (Tokyo)
• Toilet Project (Tokyo)
• Ueno Park (Tokyo)
• Nationaal Museum voor Westerse Kunst (Tokyo)
• The Yoshijima House (Takayama, Gifu)

TEKST GESCHREVEN DOOR LIDIAN BOELENS