VOS x MEMPHIS

Het was 1981 toen de gevierde ontwerper en architect Ettore Sottsass het verzoek binnenkreeg een paar frisse, moderne meubels te ontwerpen voor de verkoop. “Op kantoren was alles in die tijd eenvoudig, functioneel en grijs”, vertelt Axel. De opdrachtgevers van Sottsass waren deze strakke regels van het modernisme beu. Ze wilden speelsere ontwerpen. En meer kleur! Om aan die opdracht te voldoen, verzamelde Sottsass een internationaal collectief van hoofdzakelijk jonge designers. Van Italië tot Frankrijk en Japan: hij haalde ze overal vandaan. Door de Amerikanen werden ze al snel ‘de Memphisgroep’ genoemd, afgeleid van Bob Dylans nummer Stuck Inside of Mobile with the Memphis Blues Again.

De Memphisgroep creëerde een geheel eigen interieurstijl, waarbij de nadruk op bombastische objecten, supermoderne vormen en felle kleuren lag. “Ze combineerden eeuwenoude materialen met nieuwe materialen, en vakmanschap met design. Ze werkten met vormen die moeilijk te reproduceren zijn, van bijvoorbeeld glas of porselein, of ze combineerden materialen die eigenlijk niet samengaan. Een compleet nieuw materiaal was het decoratieve laminaat HPL. “Ineens konden er meubels gemaakt worden in allerlei kleuren en grafische patronen.” 

De Memphisstroming was erg succesvol, in termen van esthetiek en materiële innovatie. Daarnaast weerspiegelt Memphis een hele periode uit de Italiaanse geschiedenis. Daarvoor moeten we het Italië uit de jaren ’70 begrijpen. “Een heel slechte tijd, waarin er veel gedoe was tussen extreemrechts en extreemlinks. Er zijn toen veel doden gevallen op straat.” Volgens Axel hadden ook deze gebeurtenissen invloed op het ontstaan van de Memphisgroep. “De ontwerpers waar Ettore mee samenwerkte, waren politiek gezien allemaal links. Ik denk dat hij een nieuwe weg in wilde slaan, met een nieuwe generatie architecten, afkomstig uit landen over de hele wereld. Want ook dat speelde in de jaren ’80: voor ’t eerst snapten de mensen dat we in een geglobaliseerde wereld leefden.” Volgens Axel vertaalde Ettore deze sterke filosofie in zijn nieuwe werk. “Zijn ontwerpen laten zien hoe de maatschappij veranderde.”

De Carlton-kast is een mooi voorbeeld van die diepere filosofie. “Veel boekenkasten waren extreem functioneel in die tijd. Carlton veranderde die benadering. Want op de Carlton-kast plaats je niet ál je boeken, je kiest díe boeken die het dichtst naast je hart liggen. Of misschien kies je liever een object. Het was de eeuw van de massaproductie. Maar Ettore begreep: we zijn individuen met een geschiedenis, met herinneringen. Hij veranderde de relatie tussen objecten, mensen en ruimtes. Hij was in staat ons verhaal terug te brengen in huis.” 

Maar niet iedereen omarmde de nieuwe designstroming. “De heersende smaak, de zogenaamde goede smaak, zag Memphis als kitsch”, weet Bart. “Daar ben ik het pertinent mee oneens”, zegt hij gedecideerd. “Kitsch is iets tijdelijks. Dat is Memphis niet. Dat is ‘oeh’ en ‘ah’ en wordt herkend.” Het ultieme bewijs daarvoor is wat hem betreft het Groninger Museum, grotendeels ontworpen door Alessandro Mendini, die zich ook liet inspireren door de Memphisgroep. “Het veelkleurige en veelvormige gebouw met de gouden toren, bekleed met abet laminati, of HPL, is iconisch voor de stad en overleeft keer op keer z’n tijd.”

“Memphis was zo mind-blowing dat het vandaag de dag nog steeds van invloed is”, vervolgt Axel. “Ze creëerden een volledig nieuwe taal, een nieuw alfabet voor interieurs. Er is geen Memphisgroep meer: dat speelde van 1981 tot en met 1986. Maar het alfabet wordt nog wel steeds gebruikt.”

 

Bart voelt zich erg verbonden met de Memphisstijl. “Toen Memphis twee jaar geleden terug was op de designbeurs in Milaan wist ik niet hoe snel ik daarheen moest”, zegt hij. “Ik voelde me een kind in een snoepwinkel. Ik rende van het ene naar het andere ontwerp. Ik wilde alles wel meenemen en in de zaak zetten.” Dat hij als twaalfjarige ook al op de vormgeving van Memphis reageerde, zegt veel voor hem. “Kinderen reageren onbevangen en impulsief. Ze weten nog niet wat mooi of wat niet mooi is. Hun reactie is heel puur, heel echt.” 

Bart omschrijft de Memphis-stijl als ‘sensueel, humoristisch en bijna sculpturaal’. “En dat is ook wat ik in mijn winkel wil: meubels als kunst, als objecten die je raken; waar je iedere dag lol van hebt.”

In die zin is hij geïnspireerd door de stijl: Memphis durft buiten de lijntjes te kleuren, en dat is ook de filosofie van VOS, en van veel ontwerpers waar VOS mee samenwerkt, zoals Paul Heijnen, die de Memphis-filosofie als uitgangspunt voor zijn werk gebruikt. “Dat doe ik niet om de stijl letterlijk te herhalen, maar ik onderzoek of kleur en expressie nog waarde heeft in deze tijd”, legt hij uit. “Ik ben gefascineerd door de paradox van expressie en overdaad.” Iemand als Floris Wubben is niet direct geïnspireerd door Memphis, maar heeft wel veel bewondering voor de stijl. “Ik ben onderdeel van een bepaalde designbeweging in Nederland. Maar wat Memphis deed was een collectie neerzetten die totaal het tegenovergestelde was van wat er op dat moment was, namelijk Bauhaus.” Wat Floris betreft moet Memphis vanuit die hoedanigheid beoordeeld worden. “Je moet je niet afvragen wat je van de materialen, kleuren of vormen vindt. Je moet Memphis als een protestbeweging bekijken. Dat zij dat zo succesvol deden, is heel erg knap.” 
 

Barts enthousiasme voor Memphis sluit het tegengestelde Bauhaus overigens niet uit. “Ik heb heel diverse stijlen in de zaak staan”, legt hij uit. “Ik combineer en componeer, en in mijn muziekstuk moet plek zijn voor Memphis, maar ook voor Bauhaus. Beide zijn onderdeel van de designgeschiedenis.” 

En dat niet al zijn klanten een Carlton-kast in huis willen hebben staan, snapt hij ook. “Maar ik hoop wel dat mensen ervoor openstaan”, voegt hij toe. “Dat ze goed kijken, en dat ze denken: Jezus, dat kan óók.” Volgens Bart heeft júist deze tijd behoefte aan een beetje meer Memphis. “Alles is mainstream tegenwoordig. En iedereen doet elkaar maar na. Jongens, doe toch eens ‘normaal’ en probeer vooral zélf een identiteit te creëren.”  

 

Om in te springen op de tentoonstelling van het Groninger Museum, waarin Memphisontwerpen in een alledaagse setting worden gecombineerd met van alles en nog wat, richten we ook bij VOS een speciale Memphiskamer in. “Toen ik hoorde van hun tentoonstelling ging dat kind in mij meteen aan”, zegt Bart enthousiast. “Ik dacht: leuk! We doen mee. Want die museale stukken staan hier gewoon in de winkel. Memphis is niet iets statisch. Het is iets wat doorgegaan is.” 

Dat er Memphis-ontwerpen in de belangrijkste musea ter wereld staan, vindt Axel heel bijzonder. “De Memphisgroep wilde helemaal geen kunst maken. Ze wilden objecten maken voor interieurs. Maar de revolutie was zo sterk, en zo belangrijk voor de geschiedenis en de maatschappij, dat ze ook in musea staan.”

Bij VOS gaan we meubels tentoonstellen die al in de winkel stonden. “We hebben Memphis Milano gevraagd de kamer in te richten”, vertelt Bart. Deze meubels worden aangevuld met topstukken die Memphis Milano exclusief aan ons uitleent.  

De Tahiti Lampada EU, bijvoorbeeld. Axels ogen beginnen meteen te glimmen als hij de lijst met ontwerpen ziet. “Het luipaard-achtige patroon, de kleuren, roze, geel, rood, zwart, en de vorm van het lampje, is het een flamingo, of een pinguïn? Hoe dan ook: ze triggeren onze mind. De vorm heeft de kracht om bekend te worden. Daarmee bedoel ik: als je het een keer hebt gezien, herken je het jaren later weer.” Ook van het ontwerp Roma wordt hij enthousiast. “Het lijkt op de oude troon van een Romeinse keizer, maar dan groen en met glitters: een verwijzing naar de discotijd. Fenomenaal.” 

De tentoonstelling in het Groninger Museum duurt van 14 juni tot en met 16 november. In dezelfde periode is de Memphiskamer bij VOS te bewonderen. 

GESCHREVEN DOOR LIDIAN BOELENS